ТЕМА:
«АЛАЙ ВАХТУНИН ЭССЕРАР»
Муаллим:Набиева Шекер Фикретовна
2018
Тарсунин тема: «Алай вахтунин эссерар»
Тарсунин метлебар: аялар алай аямдин шииратдин векилрин уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьихъ галаз танишарун;
абурук Ватан, хайи ч1ал к1ан хьунин гьиссер кутун; аялрин рахунин ч1ал гегьеншарун.
Тадаракар: хрестоматия, ктабрин выставка, шаиррин суьретар, презентация «Алайвахтунин эссерар», «Шаирдин эдебиятдин карта» презентация, аудиозаписар, проектор, ноутбук.
Тарс тухудай къайда : муаллимдин сугьбет(лекция).
Тарсунин финиф.
- Тарс тешкилун.
— Квез нисинин хийирар, балаяр. Къе лезги эдебиятдин тарс квез за гуда. Зун Мегьарамдхуьруьн райондин Ц!ийи хуьруьн юкьван мектебдин дидед ч1алан муаллим Шекер Фикретовна я. Заз ван хьайивал, куьн лезги эдебиятдал гзаф рик1 алай аялар я. Гьавиляй зун шад я ихьтин ватанперес аялар авай классда тарс гунал.
- Аялрин вилик месэла эцигун.
— Хьана кьван,хьанач кьван са вилаят. И вилаятда са пачагь хьана,адахъни пуд хва авай. Бубади вичин рухвайриз ихьтин веси туна: гьамиша дуствилелди яшамиш хьухь, сада садан хатур хамир,гьуьрметлу хьухь, вири къуват халкьдин рекье харж ая, адаз куьн гьамиша герек я. Квез илимар чира, абурун къадир хьухь. Гадайри чпин бубадин веси кьилиз акъудна: абур гьамиша санал хьана, халкьдин тереф хвена,адан къайгъуда хьана. Абурун т1варарни тир Лезги халкь, Ватан, Дидед ч1ал. Къе чун тарсуна рахада ч1ехи стхадикай, Дидед ч1алакай. Дидед ч1алалди чун неинки рахазва, гьак1ни адан куьмекдалди чи ч1алан устадри чпин гуьзел жавагьирар хьтин эсерар яратмишзава.
Гьи къайдада кьиле фида чи тарс? Куь фикир желб ийиз к1анзава заз стендал «Лезги шииратдин кимел». (Стенд «Лезги шииратдин кимел») Балаяр, дикъетдивди килиг.
-Ибур вужар я? (лезги халкьдин шаирар)
Исследовательская работа по литературе ««Один век и два ...
... повести. Но самым значительным в его творчестве является роман «Алая лента» - первый роман в коми литературе на коми языке, напечатанный в ... свои научные труды, чтобы их написать, буду бродить по тайге, по Уральским горам, по рекам, пока не найду свой изумруд, свой минерал, ... собираются группами, наряжаются в костюмы, надевают маски и ходят по домам, поют песни в честь праздника, величают хозяина дома, ...
— Квез чиз, балаяр, абур гьи девирдин шаирар я?(алай аямдин шаирар)
— Куьне гьик1 фикирзава,балаяр, чун гила квекай рахада?( алай аямдин шаиррин яратмишунрикай)
- Ц1ийи тарсунин винел к1валах.
Дуьз я, балаяр. Къенин ц1ийи тарсунин тема я «Алай аямдин эдебият». Къе заз куь фикирдиз алай аямдин шаирри чпин эсерра гьихьтин важиблу месэлаяр къарагъарзават1а, дуьньяда кьиле физвай вакъиайриз гьихьтин къимет гузват1а, гъиз к1анзава.Гьелбетда, и карда заз куь куьмек герек жеда, куьне куь фикирар лагьана к1анда.
Лезги эдебиятдиз атай юкьван ва жегьил несилдин чIалан устадри чIехи несилдин литераторрин рехъ, тежриба тарихдин цIийи шартIара агалкьунралди давамарзава, чи эдебият девлетлу ийизва ва ам вилик тухузва. И жергедик Абд. Исмаилов, Абдул Фетягь, Пакизат Фатуллаева, Фейруз Беделов, М.Меликмамедов, С.Керимова, Н.Ибрагьимов, М.Садикь, Ф.Нагъиев, М.Бабаханов, А.Мирзебегов, З. Къафланов, Ш.Шагьбалаев, А.Къардаш, Ж.Гьасанова, М.Базаева, Х.Эльдаров ва масабур акатзава. Абурун яратмишунри алай аямдин лезги эдебият дуьз рекьел алайди, адахъ гележег авайди къалурзава. И ктабдик винидихъ тIварар кьунвай авторрикай анжах кьуд касдин яратмишунрин суьретар акатнава. Чеб чпиз ухшар тушир, илгьамдикай кьетIен пай ганвай и зарийрикай гьар садакай кьилди рахуниз лайихлу я, вучиз лагьайтIа гьардахъ вичин кьетIен хатI, кьетIен чIал, рикI алай темаяр, эдебиятда вичин рехъ, кьадар- кьисмет ава… Абурукай садбуру (Абд.Исмаилов, Абдул Фетягь, С.Керимова, Ф.Нагъиев, А.Къардаш, М.Бабаханов ва мсб.) шииратда, гьикаятда ва тамашиятда кIвалахзава, муькуьбуру (П.Фатуллаева, З.Къафланов, Ш.Шагьбалаев, Х.Эльдаров ва мсб.) анжах шииратда зегьмет чIугвазва. И зарийрин арада тек са прозадал машгъулбур М.Садикь, Ж.Гьасанова ва М.Базаева я.
Уьмуьр вич хьиз, адан гуьзгуь – эдебиятни гьерекатда ава. Амни, общество хьиз, вилик физва, анани дегишвилер жезва. Хъсандиз и кардин гъавурда авай чи зарияр эдебиятдиз цIийивилер гъиз, ам девлетлу ийиз алахъзава. Абуру эвелни-эвел чпин яратмишунра лезги чIалан михьивал хуьзва, рикIелай ракъурай ва «куьгьне» хьанвай гафар лазим чкадал къулайдаказ ишлемишзава. Куьрелди, лезги чIалан вири къатар кар чиз тупIалай ийизва. Кьвед лагьайди, чпикай рахазвай зарийри хайи халкьдин руьгьдин хазинадал бинеламиш хьана, Европадин ва Шаркь патан эдебиятдин тежрибадикай устадвилелди менфят къачуна, милли рангар, къайдаяр квадар тавуна, цIийи еридин эсерар яратмишзава. Им ХХ лагьай асирдин кьвед лагьай паюнин лезги эдебиятдин зурба агалкьун я. И гафарин къуватдиз шииратдай са чешне гъин. Арбен Къардашан эсерар чи республикадилай къеце – Москвада, маса уьлквейра – чапдиз акъатзава. Ада и рекьяй Дагъустан вири дуьньядиз машгьур авур С.Сулейманан ва Р.Гьамзатован тежриба давамарзава. Пуд лагьайди, чи чIалан устадрин арада садни авач лезги халкьдик къалабулух кутазвай, адан тIал-квал алай месэлайрикай кхьин тавур, къерех хьайи. И кардини чи зарийрин милли къанажагъ хкаж хьанвайди къалурзава. Девирдин шегьре рекьел уьтквем камар къачузвай лезги эдебиятди, са патахъни ян тагана, мадни чIехи агалкьунар къазанмишдайдак чна умуд кутазва. Амма абурукай виридакай са тарсуна рахаз агакьдач. Гьавиляй чун къе кьуд шаирдин яратмишунрикай рахада. ( Презентация «Алай вахтунин эссерар»)
По чеченскому языку ненан мотт кратко
... юкъахь. Оцу цІера бевллачаьрга санна ду поэтан хІара дешнаш: Ненан мотт язло сан цІийца, Ненан мотт бека сан сица, Сан бакъо ю иза бийца, Сан ... шайн махкахь адам дебор ю. Хьо муьлхха къомах велахь а, хьан тІаьхье шайн къомах хир ю, боху цара.) Нохчий биса цхьа ... къоман векал ву къасточех, уггар коьртачех цхьаъ, – мотт бу. Хьуна я хьан берана нохчийн мотт ца хаахь, хьо француз, испанхо милла кхиверг а ...
V.ЦIийи тарс мягькемарун.
— Балаяр, къе тарсуна чун квекай рахана? (алай вахтунин шаиррин яратмишунрикай)
— Гьихьтин ц1ийи малуматар чир хьана квез къенин тарсуна?( Чеб чпиз ухшар тушир, илгьамдикай кьетIен пай ганвай и зарийрикай гьар садакай кьилди рахуниз лайихлу я, вучиз лагьайтIа гьардахъ вичин кьетIен хатI, кьетIен чIал, рикI алай темаяр, эдебиятда вичин рехъ, кьадар-кьисмет ава…
Халис руьгьдин хазинадик пай кутазвай шаирар чаз гзаф ава.
Чи алай аямдин зарияр халкь бахтлу ийидай рекьерихъ-хуьлерихъ къекъвезва.
Литературадин эсеррихъ ватанпересвилин ва инсанпересвилин тербия гудай еке къуват ава)
-Гьи шаиррин яратмишунрикай къе чун рахана?(З.Къафланован, С.Керимовадин.Ф.Нагъиеван)
VI.КIвалин кIвалах.
«Алай вахтунин шаиррин яратмишунрикай зи фикирар»темадай сочинение кхьин.
VII. Тарсунин нетижаяр кьун ва къиметар эцигун.
-Зун квелай къе гзаф рази хьана. Квез аферин, балаяр, еке агалкьунар хьурай квехъ генани. Тарсуна иштиракай вири аялриз за хъсан къиметар яда.
VIII. Тарсунин рефлексия.
Предложенияр давамара…
Заз тарс бегенмиш хьана,…
(вучиз лагьайт1а къе тарсуна чаз алай аямдин шаиррикай гзаф малуматар чир хьана)
Заз чир хьана…
(алай вахтунин шаирри чпин эсерра дуьньяда кьиле физвай гьар са вакъиа ачухарзавайди)
РикIел хвена кIанда…
(хайи ч1алан эдебиятдин эсерар к1елна к1анзавайди, абурухъ тербиядин еке къуват авайди, жуван хайи халкь,Ватан к1ан хьана к1анзавайди)
IX. Тарс акьалт1арун.
— Тарс куьтягь хьана, балаяр. Тарсуна иштиракайдай квез чухсагъул. Сагърай.
