ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНСТІРЛІГІ
М.О.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстн Мемлекеттік Университеті.
Тақырыбы: Дала өсімдіктері
Орындаған:_______________
Қабылдаған:______________
Шымкент-2007ж.
Жоспар.
І. Кіріспе бөлім.
а) Дала өсімдіктері туралы жалпы түсінік.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Дала өсімдіктерінің түрлері.
б) Дала өсімдіктерінің бір бірінен айырмашылығы.
в) Қазақстан Республикасындағы дала өсімдіктері туралы қысқаша
мәлімет.
ІІІ. Қортыңды бөлім.
Дала өсімдіктерінің адам өміріне пайдасы.
Д А Л А Ө С І М Д І К Т Е Р І
туралы жалпы түсінік
Далалы аймақ 110 га-дан көбірек жерді алып жатыр, яғни Қазақ- стан
территориясының 30 %-ға жуығы. Бұл зонаның ерекшелігі рельефінің жазықтығы
болып табылады. Мұнда онша биік емес Мұғалжар таулары және Қазақстан аласа
тауларының солтүстік бөлігі оқпіауланады. Орманды далалармен салыстырғанда
кли-мат континенталдық өсуімен — жылудың көбеюімен, жауын-шашынның азаюымен
ерекшеленеді. Далалы аймақтағы жауын-шашынның жыл- дық орташа мөлшері 200-
ден 300 мм-ге дейін. Олардың максималдық мөлшері (60-80%) жылдың жылы
мезгілінде жауады. Қаңтар айындағы орташа температура —16°-19° С-дің
айналасында (абсолюттік минимум 50° С-ге жетеді), орманды далаға қарағанда
жазы барынша ыстық және ұзақ, құрғақшылық жиі болып түрады. Шілде айындағы
орташа температура + 18-ден +22° С-ге дейін, кейде күндіз + 35-40° С-ге
дейін жетеді. Вегетациялық ксзеңінің (өсіп-өну) ұзақтығы 170-180 күнді
құрайды.
Қазіргі кездегі (классификация) жіктеу бойынша далалы аймақты үш
аймақ астына бөліседі. Топырақтарынын түріне қарай, климатының құрғақтығына
және өсімдіктерінің түріне қарай. Кәдімгі топырақты және оңтүстік қара
топырақты бірінші аймақ — әр түрлі шөпті-ақселеу, бетегелі далалар; қызғылт-
қоңыр және сарғыш топырақты екінші аймақ — бетегелі-ақселеу, қүрғақшылық
жерде өсетін әр түрлі шөпті далалар; ақшыл- сары топырақты үшінші аймақ —
жусандықау далаларға басым.
Мамандар мұндағы өсімдіктерді жиырма негізгі кезеңге (формация) бөледі.
Шөптесін өсімдіктер арасында одеттегі топ, оның ішіндегі басымдары ақлеу,
Анализ произведения певец во стане русских воинов. Анализ стихотворения ...
... славы» и так далее. Жуковский «сделал эпоху в русской словесности и — в сердцах воинов» (Лажечников). Стихотворение «Певец во стане русских воинов» стало образцом новой российской поэзии. В нем поэт ... него «привычный голос останется в осиротевшей лире». Одиннадцатый двенадцатый «Певец во стане русских воинов» Василий Жуковский Певец На поле бранном тишина; Огни между шатрами; Друзья, здесь светит ...
бетеге, сүлыбас бірлестігі. Ал бүталы топқа, шайқурайжапырақты тобылғы,
аласа бадам, қарақан бірлестігі. Ормандар дала аймағының азғана бөлігін
алады. Мұнда кәдімгі қарағай, қайың, орманның жекелеген бөлімдеріыде қара
қандыағаш.
Қазіргі кезде едәуір өсімдікке бай деген қаулы даланың жағдайы жан ашырлық.
Өткен ғасырдың 50-ші жылдарында көп жерлер жыртылған (тың жерлерді игеру
кезеңінде).
Соңғы онжылдықта игерілген жердің жартысы пайдаланылмаған,
арамшөп басып кеткен. Сақталып қалған бөлігінің түрі дамылсыз мал
жайылуының өсерінен өзгерген. Дала айма-ғында Наурызым жопе Қорғалжың
қорықтары бар, олар Қазақстанның биологиялық алуап түрлілігін сақтауда
үлкен рөл атқарады. Төиенде осы аймақта кездесетін едөуір танымал
есімдіктердің суреттемесі беріледі.
КӘДІМГІ ҚАРАҒАЙ
(Карағайлар тұқымдасы)
Қазақстанда кездесетін барлық қарағай тұқымдастарының ішіндегі баршаға
таныс және кең тараған ағаш. Қазақстанның ұсақ шоқыларында жоне Алтай
тауларында, жазықтағы орманды далада және далада, қүмда және құрғақ
топырақта жабайы түрде еседі. Қазақстанның басқа жерлерінде көгалдандыру
мақсатында адамдар түратын табиғи мекендерде — құмды және тау беткейлерін
әр түрлі табиғи апаттардан (көшуден) сақтау мақсатында өсіріледі.
Топырақты түрақтандыру қасиеті, тамыр жүйесінің құрылым
ерекшелігімен түсіндіріледі. Жазықтағы қалың орманда қарағайдың тереңге
бойлай кететін кіндік тамыр өзегі жетіледі. Қүмда, тау беткейінде, тереңге
кететін кіндік тамырдан өзге жанама тамырлар шығады, олар топырақтың
жоғарғы қабатында орналасады. Биік (35 мгедейін) ағаштар, қарағайлар көз
тартарлық әдемі болып, биіктей береді. Мұндай биікте түзу діңдерден кемелер
үшін қажет заттар кеме желкенінің ағашын жасайды. Оқшаулана жарықта есстін
кейбіреулері өзіндік әдемілігімен ерекшеленеді. Олардың қызғылт-қошқыл
қабықпен тілімденген мықты діңінің майысуы нсмесс қисаюы таңқаларлық. Жуан
діңді айнала орналасқан ашық-жасыл түспен бірге сарғыш түсті жолақ сұрақ
кездеседі. Дің зақымданган жағдайда
Мөлдір жас тамшысына ұқсас хош иісті смола ағады.
КӘДІМГІ ЕМЕН
(Шамшоттар тұқымдасы,)
Қазақстандағы туыс түрлерінің жалғыз ғана өкілі, жабайы түрінде тек Батыс
Қазақстан облысында ғана кезедеседі. Емен отырғызатын жерлер соңғы
жүзжылдықта шұғыл қысқарып кеткен. Осылайша, XIX ғасырдың ортасында емен
жабайы түрде (Эрал қаласынан оңтүстікке қарай 200 км жерде жай ғана ағаш-
тардың қатарында болған. Қазір тек шектеулі жерлерде: оңтүстік шекарасы
қаланың солтүстік шығысында 30км. қашықтықта, яғни, Республиканын солтүстік
шекарасына дейінгі аралықта ғана кездеседі Орал және Еділ өзендерінің
аңғарларында. Олар беткейдегі жарларда өседі. Кейбір анықтамалар бойынша
табиғи еменнің Қазақстандағы алып жатқан жері 830 га-дан аспайды.
Мәдени түрі кеңінен таралғандықтан Қазақстак түрғындарына әсіресе,
оңтүстік олке түрғындарына жақсы таныс. Емен — біздің еліміздегі ең мықты
агаш болып есептеледі. Биіктігі 40 метрге жетеді, кэрі емендердің
Сочинение аза станны таби аты
... документа «?аза?стан таби?аты » Желтоқсанның жиырма екісі Сынып жұмысы Қазақстан табиғаты Сабақтың мақсаты: а) білімдік: тақырып бойынша жан-жақты ... түрге бөлінеді: 1. Жалпы есім: мектеп, табиғат, орман, т.б. 2. Жалқы есім: Астана, Қазақстан, Арман, т.б . Оқулықпен жұ ... тиісті тәуелдік жалғауларын қойып жазыңдар. Қазақстанда жалпы 48 262 көл бар. Қазақстан аумағ...на көлдер біркелкі таралмаған. Каспий ...
діңдерінің жуандыгы бірнеше метрге жетеді. Тамыр жүйесі мықты өзекті тамыры
5 м-ге дейін тереңдсп жуан діңнің жетілуіне жағдай жасайды. Жас өркендердің
қабығы тегіс, жылтыр, сүр, үлкен емендердің қабығы майлы қызғыштанып
жарылып тұрады, қара-қоңыр түсті. Жапырағының пішіні өте әдемі — ұзын
тақтасының үстіңгі беті қою-жасыл, ас-тыңғы жағы ақшыл-жасыл, жылтыр,
жиектері терең ойықталған, мұндай жапырақ тақтасының пішіні қалың қабыққа,
жапырақтың көп мөлшерде түсуін камтамасыз етеді.
Пайдасы жағынан. қарағанда едәуір бағалысы еменннің сүрегі — мықты,
қатты, әдемі суретті. Борінен бүрын оны кеме жасауда қол-данады, сондай-ақ
жиһаз, паркет төсеніштер, арнайы ыдыстар (бөшкелер) жасауда қолдана-ды. Бұл
ағаштың қабығы пайдалы. Ерте кезден бері тері өңдеуде қолданылады. Осыдан
келіп процесстің атауы шығады (дублеиие).
Бояғыш заттар алу үшін жас қабық,
жапырақ, кесілген ағаштардың оңделген кездегі қалдықтары (үгінділері,
бүтақтар, қиындылар және т.б.) қолданылады. «Жаңғақты» жапырақ (насеком-
дардың зақымдауларынан. Болнан шар тәрізді өскіндер) — жібек түсті; жүнді
бояйтын бояу көзі. Еменнің қабығы біраз уақыттан бері заласыздандыратын
дәрілік зат рстінде, қабы-нуға қарсы (тістің қызыл еті, асқазан және шек)
пайдаланылады. Ерте кезде жатығадығы адамдарға азық болған. Қазір кейбір
жағдайда олар кофенің азақстандағы нағыз далағы төн бұта. Оңтүстік-батыс
және оңтүстік шөлейт аудандардан ба-сқа республиканың барлық терртифриясына
дерлік кеңінен тараған. Тау беткейлерінде кейде көбірек мөлшерде кездеседі
және шілік құрады. Онша биік емес (1,5 м-ге дейін) бұта — ұсақ, шатыса
орналасқан бұталарымен, тегіс қоңыр немесе қызғылт түсті қабығымен
ерекшелекеді. Тобылғының сүрегі! өте мық-ты және қатты. Қазақстанның барлық
жерінде оны жақсы біледі. Одан қамшыға сап жасайды. Жапырақтары үсақ,
херілген (қайқиған), үшы дөңгеленген. Олардаң пішіні шайқурайға үқсас,
осыдан түрдің атауы келіп’ шығады. Гүлдері үсақ, ақ түсті, диаметрі 0,5 см-
ге жуық, құрылысы раушангүлдерге тән. Олар қою қалқан тәрізді
ШАИҚУРАЙ ТОБЫЛҒЫ
(раушангүлділер тұқымдасы,)
Қазақстандағы нағыз далаға тән бұта. Ол гүлшоғырына жиналған, қысқа гүл
табанына орналасқан. Бұл түр сәуір-мамыр айларында гүлдейді, жәндіктердің
көмегімен тозаңданады. Жемісі (үсақ жапырақшалар қүрамасы) маусым-шілдеде
пісіп жетіледі.
Тобылғы шаруашылықта топырақты түрақтандыруда, сәндік мақсатта және
омарталықта маңызды. Қабығы, жапырағы және гүлдері халықтық медицинада аяқ-
қол ауруына, тері жэне басқа ауруларға қарсы ем ретінде пайдаланылады.
Қазақстанның кейбір жерлерінде үйде немесе хиіз үйде тобылғының
бұтағын іліп қояды (тіл-көзден
