1 5 5 420
Қазақ халқының әдет-ғұрпындағы «ас» өз ортасы қала берді, бүкіл халыққа белгілі тұлғалардың қайтыс болғанына жыл толғанда беріледі. “Сауын айтып ас берді”- дейді, яғни төрт тарап жұртқа, астың өтілетіні туралы алуан-ала хабар беріледі. Хабар тиген жұрт ас болатын жерге төрт тараптан жиыла бастайды. Ас бір күндік шара емес, кемі үш күнге созылады.
Ас өткізуді және асқа келген қонақтарды күту үшін, ас берушінің жақын туысы, жақындары үлкен шығынға шығады. Аста отырып , аста ат бәйгесі, күрес, айтыс , ән өнері, жамбы ату секілді ұлттық ойындар да ұйымдастырылады. Паң Нұрмағанбет өткізген «Сағынай асы», Абай жолы романында суреттелген “Бөжей асы” да осындай астардың бірі. Бөжей асы мен Сағынай асының ұқсастықтары баршылық. Сағынай асы мен Бөжей асының басты ерекшелігі дәстірге сай қайтыс болған үлкен кісіге ас беруі болып табылады. Бұл дегеніміз өлген адамның атағы кеңге жайылады, келген қонақ: “Артында ұрпақтары, елі бар екен”,- деп кетеді. Екі шығармада да ас беруді көркем бейнелейді. І.Жансүгіровтың “Құлагер” поэмасындағы Сағынай асын “Бір үйде бауырсақтай бәйбішелер отырса, бір үйде шынырлаған қобыз, бір үйде ыңыранған домбыра дауысы естіледі, құранмен жел түсірген молда ысқырынса, бір үйде өңмеңдеген кәрі ақын мен бала ақын айтысып жатыр”- деп автор ас беруді әдемі, жақсы жағынан бейнелейді. Ит басына іркіт төгіліп жатқан осы дырдудың көлеңкесі нақтары тағы бар:
Ет асып, пышақ қамрап, малды қырған
Кедейге сонда ырза емес бай антұрған.
Жалғыз-ақ бұл жиында малшылар жоқ,
Аңсаған ас етіне қойшы қырдан, —
деп, тендік, шындық бұл жерде де жоқ екенін көрсетеді. Ал М.Әуезов, Абай жасындағы Бөжей асын басқаша бейнелейді. Оны былай суреттейді: “Табақ тартуға өңшең жорға аттарды сайлапты. Барлық ат күміс ер-тоқыммен ерттелген. Күтуші жігіттер бастарына тегіс жібек орамал байлапты . Ас ошағымен екі арада бұлар қос табақтан алып, қатар ызғытып жөнелгенде, өлке бойы жайнап кеткендей болады”. Міне, ас рәсімі осылай суреттелген. Бөжей асы мен Сағынтай асы екі шығарманың басты арқауы десекте болады. Бөжей асынан Абайдың нағыз азаматтығын байқасақ, Сағынтай асынан Құлагердің мықтылығын байқаймыз.
Қорыта айтқанда М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясындағы Бөжей асы да, І.Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасындағы Сағынтай асы да екі шығарманын басты арқауы. Екі ас беру рәсіміне қарай отырып сол заманда қайтқан адамдарды қадір тұтып, құрметтейтінін және ұмытпағандығының белгісі ретінде арнайы ас рәсімін өткізгенін білеміз. Сол заманғы дәстір қазірде бар деуге болады, бірақ ат шабыстырып көкпар ойнатпағанымен, өлінің аруағына құрмет ретінде арнап, ағайын-туыс жинап ас беру қазірде сақталған
Абай Құнанбайұлы туралы
... өткізілді. Осы съезде төбе би болып сайланған Абайға “Семей казақтары үшін қылмыстық істерге карсы заң ережесін” өзірлеу тапсырылды. ... мен оның аярлығын түсінбей өзара қым-қиғаш айтыс-тартыска түскен, танымы таяз болыстар мен ел билеушілеріне қарсы кү ... ұсынысымен, Семей облыстық статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланды. Абай 1880 ж. И. Долгополов, А. А. Леонтьевпен танысып, олармен тығыз қ ...
Мухамадиева Анара
